دنده معکوس بن سلمان پس از سال‌های طوفانی؛ دلارهای نفتی تاب معمای جدید سعودی را می‌آورد؟

به گزارش اکوایران، پس از هشت سال ساخت و ساز طوفانی و ریخت و پاش بی‌سابقه، شعار جدید پادشاهی عربستان، صرفه‌جویی است. فایننشال‌تایمز در یادداشتی دلایل این تغییر قابل توجه در سیاست مالی و سرمایه‌گذاری ریاض و پیامدهای آن برای چشم‌انداز 2030 محمد بن‌سلمان را بررسی کرده است. بخش اول این گزارش پیش‌تر منتشر شد و در ادامه قسمت دوم و پایانی آن را می‌خوانید:

طی چند سال گذشته، نرخ بیکاری در عربستان به پایین ترین حد تاریخی رسیده است، در حالی که مشارکت زنان در نیروی کار از هدف 30 درصدی تعیین شده برای سال 2030 فراتر رفته است.

افزایش رشد غیرنفتی و درآمدهای غیرنفتی اهداف اصلی برنامه‌های تحول عربستان است و ریاض در برخی زمینه‌ها، به ویژه گردشگری و سرگرمی، پیشرفت داشته است.

بر اساس گزارش کپیتال اکونومیکس، در حالی که صادرات غیرنفتی عربستان افزایش یافته است – با 24.2 درصد تولید ناخالص داخلی غیرنفتی – «بسیار کمتر» از هدف 50 درصدی است. این پادشاهی همچنین با وجود تلاش‌ها برای تسهیل مقررات و جذب شرکت‌های جهانی، برای جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی که به دنبال آن است، با چالش مواجه بوده است.

طبق گزارش کپیتال اکونومیکس، جریان سرمایه گذاری مستقیم در سال گذشته 12.3 میلیارد دلار بود که با هدف شاهزاده محمد برای 100 میلیارد دلار در سال تا سال 2030 فاصله زیادی دارد.

یک منبع آگاه در صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان گفت: «در این پس‌زمینه، سؤالات بیشتری در مورد بازده سرمایه‌گذاری‌های صندوق عمومی عربستان مطرح می‌شود، به ویژه با کاهش قیمت نفت. با توجه به ماهیت سرمایه‌گذاری‌هایمان، در حال حاضر نمی‌توانیم بازدهی مناسبی ارائه دهیم.»

این منبع می‌گوید صندوق سرمایه‌گذاری عربستان تمرکز وزارت دارایی بر «پایداری مالی» را درک کرده است، اما می‌افزاید، «استدلال اصلی ما این است که اگر ترمز سرمایه‌گذاری‌هایمان را بگیریم، کل پروژه‌های چشم‌انداز 2030 ممکن است متوقف شود، و هیچ‌کس این را نمی‌خواهد».

تورم در بخش ساخت و ساز

این صندوق همچنین با سؤالاتی در مورد فشار بیش از حد بر اقتصاد عربستان به دلیل هزینه‌های پروژه‌های خود مواجه است. این منبع می‌گوید که در بخش ساخت و ساز فشارهای تورمی وجود داشته است، اما استدلال می‌کند که دلیل آن علاوه بر افزایش تقاضا، محدودیت‌ها در عرضه است. او می‌افزاید که تاخیر در پرداخت‌ها توسط پادشاهی بسیاری از پیمانکاران آمریکایی و اروپایی را محتاط کرده است که به طور خاص به محدود شدن عرضه نیروی کار منجر شده است.

طرح معماری فرودگاه بین‌المللی ملک سلمان که انتظار می‌رود تا سال 2030 بالغ بر 120 میلیون مسافر را جابه‌جا کند و موقعیت ریاض را به‌عنوان یک مرکز لجستیکی، تجاری و گردشگری جهانی تقویت کند

اینزریلو به گزارش یک شرکت مشاوره اشاره می‌کند که پس از اعلام چشم انداز 2030، پیش بینی کرده بود که تا پایان سال 2023 منابع زنجیره تامین داخلی پادشاهی از جمله نیروی انسانی آن تمام خواهد شد.

او می‌گوید در واقعیت، این اتفاق در سال 2022 رخ داد، بنابراین «ما باید شروع به بررسی آنچه در خلیج فارس، دریای سرخ و جاهای دیگر در دسترس است، می‌کردیم و راه را برای پیمانکاران خارجی، چینی‌ها و کره‌ای‌ها باز می‌کردیم».

علیرغم نیاز به مدیریت فشارهای تورمی بر زنجیره تامین ساخت و ساز، اینزریلو می‌گوید پروژه دروازه دیریه «در وضعیت بسیار خوبی قرار دارد».

اما مدیر اجرایی یک شرکت مشاوره که با نهادهای دولتی عربستان کار می‌کند، می‌گوید بسیاری از پروژه‌ها به موقع یا طبق بودجه انجام نمی‌شوند. این مدیر اجرایی گفت: «یک نیاز اساسی به تنظیم مجدد وجود دارد. من فکر نمی‌کنم که به معنای کاهش جاه طلبی باشد، فقط به کمی عمل گرایی و شناخت پیچیدگی‌های این پروژه‌ها نیاز است.»

شرکت‌های مشاوره که در دهه گذشته به عربستان هجوم آورده‌اند، از جمله کسانی هستند که این فشار را احساس می‌کنند. تقریباً هر بخش دولتی یا نهاد وابسته به دولت در عربستان، از ارتشی از مشاوران برای تولید استراتژی‌هایی برای دستیابی به اهداف «برنامه‌های تحقق چشم انداز» استفاده می‌کند.

مدیر یک شرکت مشاوره دیگر می‌گوید: «همه در حال سفت کردن کمربندها هستند» و افزود که هزینه پروژه نئوم برای مشاوران در شش ماه گذشته تا 30 درصد کاهش یافته است.

او افزود: «هنوز حجم زیادی کار وجود دارد، اما برخی از شرکت‌های مشاوره کوچکتر ضربه خورده‌اند. برخی از شرکت‌ها هستند که چند سال پیش وارد کشور شدند و به‌شدت برای جذب نیرو هزینه کردند و اکنون برای دریافت دستمزد و جذب پروژه‌ها و مشغول نگه‌داشتن نیروهایشان با مشکل مواجه هستند.

نیاز به تغییر

اقتصاددانان موافق هستند که تغییر سرعت ضروری است. صندوق بین‌المللی پول از آنچه «تحلیل فضای مالی [عربستان] که منجر به اولویت‌بندی مجدد پروژه‌ها و استراتژی‌ها» و همچنین «تعدیل مجدد هزینه‌های سرمایه‌گذاری» شد، « استقبال کرد».

صندوق بین‌المللی پول همچنین به فشارهای مالی اشاره کرد و گفت انتظار می‌رود مازاد حساب جاری ریاض از امسال به بعد به کسری تغییر پیدا کند، در حالی که هشدار داد که کاهش قیمت نفت و واردات زیاد برای حمایت از پروژه‌های بی‌شمار، موقعیت خارجی را بدتر می‌کند.

یک سال درگیری در خاورمیانه که با حمله حماس در 7 اکتبر و حمله تلافی جویانه اسرائیل به غزه آغاز شد، فضای کل خاورمیانه را ابری کرده است و ترس از یک جنگ منطقه‌ای همه جانبه که می‌تواند به خلیج فارس سرایت کند، افزایش یافته است.

مدلی از پروژه‌های ساختمانی دروازه دیریه عربستان سعودی

قیمت نفت قبل از تشدید تنش‌ها در منطقه حدود 70 دلار در هر بشکه بود و پس از حمله موشکی ایران به اسرائیل قیمت‌ها برای مدت کوتاهی از 80 دلار عبور کرد. در حالی که صندوق بین‌المللی پول تخمین می‌زند که پادشاهی برای متعادل کردن بودجه خود به نفت خام 96 دلاری نیاز دارد.

بر اساس آخرین ارقام منتشر شده، دولت سعودی پیش بینی می‌کند کسری بودجه رو به رشد طی سه سال آینده، از نزدیک به 27 میلیارد دلار در سال 2025 به 37 میلیارد دلار یا 3 درصد تولید ناخالص داخلی در سال 2027 افزایش یابد.

درآمدهای غیرنفتی از سال 2015 دو برابر شده است، اما دولت همچنان برای تقریبا دو سوم بودجه و بیش از 70 درصد درآمدهای صادراتی خود به نفت وابسته است.

با این حال، با وجود ذخایر خارجی حدود 428 میلیارد دلار، دارایی‌های در اختیار صندوق سرمایه‌گذاری عمومی و نسبت بدهی به تولید ناخالص داخلی که پیش بینی می‌شود در سال جاری حدود 27 درصد باشد، اقتصاددانان می گویند که ریاض در صورت نیاز، خزانه جنگی قابل توجهی دارد که باید به آن روی آورد.

یک مقام ارشد سعودی می‌گوید این پادشاهی طی هشت سال گذشته «از نظر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی» متحول شده است و می‌افزاید که توانایی این کشور برای اجرای برنامه‌های آینده به قیمت نفت خاصی بستگی ندارد.

اما او اذعان می‌کند که دولت دائماً اولویت‌های خود را ارزیابی خواهد کرد. محیط سیاسی و اقتصادی جهانی و منطقه‌ای نیز به سرعت در حال تحول است… [و] ما پروژه‌هایی با ضرب الاجل‌هایی داریم که در ابتدای چشم انداز 2030 وجود نداشتند.»

سعودی‌هایی که از برنامه‌های توسعه حمایت می‌کنند نیز خوش‌بین هستند و تغییر سرعت را به عنوان یک گام طبیعی در یک چرخه بلوغ می‌دانند.

پیشبینی می‌شود کسری بودجه دولت سعودی ادامه داشته باشد

یکی از مدیران سعودی گفت: «مسیر ممکن است کمی ناهموار باشد، بنابراین شما اولویت بندی می‌کنید و کمی تأخیر را می‌پذیرید. بسیاری متوجه برخی از چیزهایی را که اینجا اتفاق می‌افتد نیستند. شما در حال فعال کردن بخش‌های جدید هستید، شما در حال ایجاد بخش‌های جدید هستید. این کار زمان می برد. اگر می‌خواهید تغییری ایجاد کنید، دردناک خواهد بود، چه از نظر هزینه و چه از نظر زمان. این واقعیت که آن‌ها به جوانب این فرآیند فکر کرده‌اند به من اطمینان می‌دهد.»

با این حال، هیچ‌یک پیش‌بینی نمی‌کنند که تغییر در سرعت باعث می‌شود شاهزاده محمد جاه‌طلبی‌هایش را کنار بگذارد.

در حالی که عربستان برای بازی‌های زمستانی آسیایی آماده می‌شود، پادشاهی قصد دارد در کوه‌های نسبتاً سرد مجموعه نئوم، یک پیست اسکی بسازد. برای جام جهانی فوتبال، این کشور اعلام کرده است که یک استادیوم به ارتفاع 350 متر از سطح زمین برای قرار گرفتن بر فراز پروژه The Line ساخته است، یک شهر خطی به طول 170 کیلومتر که در نئوم در حال توسعه است. و در حال حاضر گمانه زنی‌هایی در مورد اینکه پادشاهی برای برگزاری المپیک تابستانی اقدام کند، وجود دارد.

فاروق سوسا از موسسه مالی گلدمن ساکس می‌گوید معمای سعودی‌ها این است که کنار گذاشتن اقتصاد نفتی مستلزم هزینه‌های هنگفت دلارهای نفتی است.

او می‌گوید: «گذر به یک اقتصاد متنوع‌تر، طولانی و پرهزینه خواهد بود و به شدت به درآمدهای نفتی وابسته است. آن‌ها در این مرحله مسیری دارند که باید طی کنند و نگرانی این است که اگر در این مرحله پای خود را از روی گاز سرمایه گذاری بردارند، در نهایت با اقتصادی مواجه خواهند شد که چندان با 20 سال پیش تفاوتی ندارد».

او می افزاید: «آن‌ها عجله دارند، اما رسیدن به آن مقصد بسیار سختی است و رسیدن به آنجا به چیزی بیش از سرمایه گذاری نیاز دارد».